|
|||
![]() |
1920-2018 Yılları Arasında Bingöl’ü Parlamentoda Hangi Partiler Temsil Etti? | ||
Yusuf ALİOĞLU | |||
1920-2018 yılları arası siyasal hayatta 27 genel seçim yapılır. TBMM bu seçimlerin sonucuna göre teşekkül eder ve iller bu sonuçlara göre farklı partiler tarafından parlamentoda temsil edilirler.
23 Nisan 1920 Cuma günü açılan ilk meclis savaş yılları nedeniyle özel bir konuma sahiptir. Seçimler öncesinde Mustafa Kemal’in illere, sancaklara ve ordu komutanlarına gönderdiği seçim tebliği doğrultusunda yapılan seçim sonucunda Genç livasından 5 vekil seçilerek meclise gönderilir. Daha sonra Meclis-i Mebusan üyelerinden 1 temsilci daha Genç adına seçilince bölgenin ilk meclisteki vekil sayısı 6 olur.
Birinci Meclis ülkeyi işgalden kurtarmak amacıyla açıldığı için ilk başlarda farklı dünya görüşlerinin, grupların ve siyasi partilerin alanı olmaz. Ancak yoğun gündemler ve farklı bakış açıları neticesinde zamanla meclis çatısı altında farklı gruplaşmalar görülür. Bunlardan Birinci Grup ile İkinci Grup ön plana çıkar.
Bu mecliste Bingöl’ü temsil eden Dr. Ali Haydar Bey, Ali Vasıf (Telli) Bey, Hamdi (Yılmaz) Bey ve Mehmet Celal (Saraçoğlu) Bey Mustafa Kemal liderliğindeki Birinci Grup üyelerindendir. Fikri Faik (Güngören) Bey ve Şeyh Fikri (Ergün) Efendi’nin ise İkinci Gruba yakın bağımsızlar olduğu aktarılır.
1 Nisan 1923’te Birinci Gruba mensup Esad Efendi ve 120 milletvekilinin imzaladığı teklif ile seçimlerin yenilenmesine karar verilir. Haziran-Temmuz 1923’te yapılan 2. dönem genel seçimlerinde Genç Vilayetinde yapılan seçim sonrası 1 milletvekili meclise gönderilir. Daha sonra yapılan ara seçimle bölgenin meclisteki milletvekili sayısı ikiye çıkar.
Dr. Ali Haydar Bey'in tekrar Genç mebusu olarak seçildiği genel seçimlerden bir müddet sonra yapılan ara seçimlerde Muhiddin Emin Bey (Temoçin) Genç'in ikinci mebusu olarak seçilir. Bu dönemde Genç adına seçilen iki vekil de meclisteki Birinci Grup üyelerindendir.
1925 Şeyh Sait isyanı sonrasında yapılan idari düzenleme ile 1926’da Genç Vilayetinin il sıfatı düşürülür. Genç ve Çapakçur ilçeleri 1927’de Elazığ’a, 1929’da da Muş’a bağlanır.
Bu süre içinde yapılan 1927, 1931 ve 1935 genel seçimlerinde Genç ve Çapakçur mecliste doğrudan temsil imkanı bulamazlar.
1936 yılında Çapakçur il olur ve katıldığı ilk genel seçim olan 1939 seçimleri sonrasında mecliste 2 CHP’li vekil ile temsil edilir.
1943 yılında yapılan genel seçimlerde de Bingöl parlamentoda 2 CHP’li vekille temsil edilir.
1946 yılında cumhuriyet tarihinin ilk çok partili genel seçimleri yapılır. Ancak bu seçimde de Bingöl hala tek parti dönemini yaşamaktadır. Çünkü Bingöl’den bu seçimlere sadece CHP katılır. Seçim sonuçlarına göre Bingöl 2 CHP’li vekil ile mecliste temsil edilir.
14 Mayıs 1950’de yapılan ve tek parti dönemini kapatan genel seçimlere Bingöl’den CHP, DP ve Bağımsız milletvekili katılır. Seçim sonuçlarına göre Bingöl ilini CHP’li 2 vekil mecliste temsil eder.
1954 genel seçimleri Bingöl siyasi tarihinde yapılan 5. Genel seçimdir. Bu seçime Bingöl’den CHP, DP, CMP ve Bağımsız aday katılır. Bu seçimin bir özelliği vekil sayısının 3’e çıkmış olması diğeri de bu seçimde ilk defa CHP dışında vekillerin seçilmiş olmasıdır. Seçim sonuçlarına göre Bingöl ili 2 DP, 1 Bağımsız aday (Ekrem Yıldız) ile meclisteki yerini alır.
1957 genel seçimlerine Bingöl’den CHP, DP, CMP, HP ve Bağımsız aday katılır. Bingöl 2 DP’li, 1 CHP’li vekille temsil edilir.
27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrasında ilk genel seçimler 1961’de yapılır. Yapılan düzenlemelerle Bingöl’ün vekil sayısı yeniden ikiye düşürülür. 1983 seçimlerine kadar Bingöl’ün vekil sayısı 2 olarak kalacaktır. CHP, CKMP, YTP ve Bağımsız adayın katıldığı 1961 genel seçim sonuçlarına göre Bingöl ili Yeniden Türkiye Partisi (YTP)’ne ait 2 milletvekili ile mecliste temsil imkanı bulur.
1965 genel seçimlerine Bingöl’den CHP, AP, MP, TİP YTP ve Bağımsız aday katılır. Seçim sonuçlarına göre 2 milletvekili kontenjanı CHP ve YTP arasında bölüşülür ve Bingöl iki farklı partiyle mecliste temsil edilir.
1969 genel seçimlerine Bingöl’den CHP, AP, GP, MP, TİP, YTP ve Bağımsız aday katılım sağlar. Seçim sonuçlarına göre Bingöl ili 1 YTP’li, 1 Bağımsız aday (Mehmet Sıddık Aydar) ile mecliste temsil edilir.
12 Mart 1971 askeri muhtırası sonrası 1973 yılında yapılan genel seçimlere Bingöl’den CHP, AP, CGP, DP, MHP, MSP, TBP ve Bağımsız aday katılım sağlar. Seçim sonuçlarına göre Bingöl parlamentoda CHP ve MSP vekilleri ile temsil edilir.
1977 yılında yapılan genel seçimlere Bingöl’den CHP, AP, CGP, DP, MHP, MSP ve Bağımsız aday katılır. Seçim sonuçlarına göre Bingöl ili parlamentoda AP ve CHP vekilleri ile temsil edilir.
12 Eylül 1980 askeri darbesinden yaklaşık üç yıl 2 ay sonra ilk genel seçimler yapılır. Bu seçimlere gidilirken Bingöl ilinin vekil sayısı yeniden 3 olur. Seçimlere Bingöl’den ANAP, HP ve MDP katılır. Anavatan Partisi adaylarından Ekrem Temoçin’in adaylığı MGK tarafından veto edildiğinden 6 Kasım 1983’te yapılan seçim sonuçları kapsamında Bingöl ili ANAP’lı 2 milletvekili ile parlamentoda temsil hakkı kazanır. 1986’da yapılan ara seçimlerde 3. milletvekili de ANAP’tan seçilir. Böylece Bingöl 3 ANAP’lı vekil ile parlamentoda temsil edilir. Bu seçimlerin bir özelliği de uzun yıllar sonra ilk defa bağımsız adayların seçime katılmamış olmasıdır.
1987 genel seçimlerine Bingöl’den ANAP, DSP, DYP, IDP, MÇP, RP, SHP ve Bağımsız aday katılır. Seçim sonuçlarına göre 3 vekil kontenjanı 3 farklı parti arasında paylaşılır ve Bingöl ili mecliste 1 ANAP, 1 DYP ve 1 SHP’li vekil tarafından temsil edilir.
1991 yılında 19. yasama dönemi için genel seçimler yapılır. Seçimlere Bingöl’den ANAP, DSP, DYP, RP, SHP, ve SP katılım sağlar. Bağımsız adayların yarışa katılmadığı bu seçim sonuçlarına göre Bingöl ili 2 Refah Partili, 1 DYP’li vekil ile mecliste temsil edilir.
1995 genel seçimlerine Bingöl’den ANAP, CHP, DSP, DYP, HADEP, İP, MHP, MP, RP, YDH, YDP ve YP olmak üzere 12 parti katılır. Bağımsız adayların bir kez daha yarışa katılmadığı bu seçimde 3 vekil de RP’den seçilir. Böylece Bingöl, 1983 seçimlerinden sonra ilk defa aynı partiden 3 vekil ile mecliste temsil imkanı bulur.
Hatırlanacağı üzere çok partili dönemde tüm vekillerin aynı partiden olduğu seçimler 1946 (CHP), 1950 (CHP) ve 1961(YTP) genel seçimleri olarak tarihteki yerlerini almıştı. 2002 ve 2007 seçimlerinde de tüm vekiller AK Parti’den seçilmek suretiyle Bingöl’ü temsil edeceklerdi.
28 Şubat 1997 post modern darbesi sonrasında yapılan 1999 yılı genel seçimlerine Bingöl’den ANAP, BBP, BP, CHP, DBP, DEPAR, DP, DSP, DTP, DYP, EMEP, FP, HADEP, İP, LDP, MHP, MP, SİP ve YDP olmak üzere 19 parti ve bağımsız adaylar katılır. Bu genel seçim, Bingöl siyasi tarihinde en fazla partinin seçimlere katılmış olmasıyla dikkat çeker. Seçim sonuçlarına göre Bingöl 2 Fazilet Partili, 1 DYP’li vekil ile mecliste temsil edilir.
2002 yılında yapılan genel seçimlere Bingöl’den AK Parti, ANAP, BBP, BTP, CHP, DEHAP, DSP, DYP, GP, İP, LDP, MHP, MP, ÖDP, SP, TKP, YP, YTP ve bağımsız aday katılır. Sandıktan çıkan sonuçlara göre Bingöl AK Partili 3 vekille parlamentoda temsil edilir.
2007 yılı genel seçimlerine Bingöl’den AK Parti, BTP, CHP, DP, GP, HYP, İP, LDP, MHP, SP, TKP ve Bağımsız aday katılır. Bu genel seçimde de sonuç değişmez. Bingöl bir kez daha AK Partili 3 vekil tarafından temsil edilir.
2011 yılında yapılan seçimlere Bingöl’den AK Parti, CHP, DP, EMEP, MP, LDP, HEPAR, HAS Parti, MHP, DYP, TKP, MMP, BBP, DSP ve Bağımsız aday katılır. Seçim sonuçlarına göre Bingöl 2 AK Partili ve 1 Bağımsız vekil (İdris Baluken) tarafından mecliste temsil edilir.
2015 yılı genel seçimlerinde Bingöl’den DYP, Anadolu Partisi, HAK-PAR, KP, MP, HAP, MEP, TURK PARTİ, HKP, LDP, MHP, HDP, SP, CHP, AK Parti, DSP, YURT-P, DP, Vatan Partisi, BTP ve Bağımsız aday katılır. Bu genel seçim, Bingöl siyasi tarihinde en fazla partinin seçimlere katılmış olmasıyla dikkat çeker. 20 partinin ve bağımsız adayın katıldığı seçim sonuçlarına göre Bingöl 2 AK Partili ve 1 HDP’li vekil tarafından temsil edilir.
Kasım 2015’te erken genel seçime gidilir. Bu seçimlere Bingöl’den DYP, HAK-PAR, KP, MP, LDP, MHP, HDP, SP, CHP, AK Parti, DSP, HKP, DP, BBP, Vatan Partisi, BTP ve Bağımsız aday katılır. Partilerin vekil sayıları açısından seçim sonuçlarında bir değişiklik olmaz. Bingöl ili bir kez daha 2 AK Partili ve 1 HDP’li vekil tarafından temsil sonucuna ulaşır.
2018 yılında yapılan genel seçimlere Bingöl’den AK Parti, CHP, HDP, MHP, Vatan Partisi, HÜDA PAR, SP ve İYİ Parti katılır. Bu seçimde de son üç genel seçimin tekrarı yaşanır. Bingöl ili bir kez daha 2 AK Partili ve 1 HDP’li vekil tarafından parlamentoda temsil edilir.
Bingöl ilinin Cumhuriyet dönemi siyasi tarihindeki seçim sonuçlarını ve parlamentodaki temsil ilişkilerini özetlersek;
-1939, 1943, 1946 ve 1950 genel seçimlerinde CHP’li vekillerce temsil edilmiştir.
-1961, 1983, 1995, 2022 ve 2007 genel seçimlerinde tüm vekiller aynı partiden (YTP, ANAP, RP, AK Parti ve AK Parti) seçilmiştir.
-1987 genel seçimlerinde şimdiye kadar yaşanan tek örnek olarak 3 vekillik 3 ayrı parti (ANAP, DYP, SHP) arasında paylaşılmıştır.
-Bunun dışındaki seçimlerde (1954, 1957, 1965, 1969, 1973, 1977, 1991, 1999, 2011, 2015, 2018) vekil kontenjanları iki parti arasında paylaşılmıştır.
-1954, 1969 ve 2011 genel seçimlerinde parlamentoda birer bağımsız adayla temsil edilmiştir.
|
|||
Etiketler: 1920-2018, Yılları, Arasında, Bingöl’ü, Parlamentoda, Hangi, Partiler, Temsil, Etti?, |
|